Ήλιος: Φίλος, εχθρός ή τίποτε από τα δύο;
Παρότι ο ήλιος αποτελεί την απόλυτη ζωοποιό δύναμη που ευεργετεί, αναζωογονεί, θεραπεύει κάθε ζωντανό πλάσμα, υπάρχει σύγχυση σχετικά με την επίδρασή του στον οργανισμό μας. Όλοι οι επίσημοι φορείς δημόσιας υγείας προειδοποιούν ότι η έκθεση στον ήλιο πρέπει να είναι περιορισμένη, εξαιτίας των αρνητικών επιπτώσεών του. Παράλληλα, όμως, εξαίρουν τα πολλαπλά οφέλη στη λειτουργία του οργανισμού, πέραν της γνωστής επίδρασής του στη σύνθεση της .
Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο οδηγεί σε βλάβες και έμμεση καταστροφή του DNA
Σύμφωνα με τους ειδικούς, το ποσοστό της που διαπερνά την ατμόσφαιρα είναι λιγότερο από το 2,5%. Το φως που φθάνει στην γήινη επιφάνεια αποτελείται κατά 90% από UVA και κατά 10% από UVB, ενώ ο τρίτος τύπος, η UVC, δεν μας επηρεάζει καθώς απορροφάται από τη στοιβάδα του όζοντος. Η ακτινοβολία που θα φτάσει σε μας ποικίλλει αναλόγως των μεταβολών στην ατμοσφαιρική απορρόφηση, την ώρα της ημέρας, το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο, την κάλυψη του ουρανού με σύννεφα και την εποχή. Η βιολογική δραστικότητα εξαρτάται από το μήκος κύματος, με την UVA να διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα, και την UVB να απορροφάται σε μεγάλο βαθμό στην επιδερμίδα. Η υπερβολική έκθεση οδηγεί σε οξεία βλάβη των κερατινοκυττάρων, απόπτωση και μετάλλαξη στα ογκοκατασταλτικά γονίδια p53. Η UVA καταστρέφει το DNA έμμεσα, μέσω του σχηματισμού ελευθέρων ριζών και οξειδωτικής βλάβης, ενώ η UVB ακτινοβολία προκαλεί άμεση βλάβη στο DNA, με μεταλλάξεις που προδιαθέτουν σε καρκίνους του δέρματος.
Τα οφέλη της βιταμίνης D
Παράλληλα, όμως, η ηλιακή ακτινοβολία έχει και άλλες βιολογικές επιδράσεις που ανακαλύπτονται σιγά-σιγά, με συνέπεια να αμφισβητούνται πια οι πολιτικές που περιορίζουν αυστηρά την έκθεση στον ήλιο. Ρόλο-κλειδί σ’ αυτήν την αλλαγή έχει η βιταμίνη D και τα νέα δεδομένα σχετικά με τα οφέλη που προσφέρει στην υγεία.
Παρά το όνομά της η βιταμίνη D είναι μια ορμόνη που κυρίως συνθέτεται από το δέρμα. Σε πολύ μικρό ποσοστό λαμβάνεται από τη διατροφή. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα επίπεδά της καθώς και οι επιδράσεις λειτουργούν ως βιοδείκτες της έκθεσης στον ήλιο. Οι συστάσεις σχετικά με τη βέλτιστη διάρκεια έκθεσης προκειμένου να καταστεί δυνατή η επαρκής σύνθεσή της εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες. Η έλλειψή της, η οποία είναι αρκετά συχνή ακόμα και σε ανθρώπους που ζουν σε ηλιόλουστες χώρες όπως η δική μας, συνδέεται με έναν αυξανόμενο αριθμό παθολογικών διεργασιών.
Ειδικότερα, η υποβιταμίνωση D σχετίζεται με μυϊκή αδυναμία και με επιδείνωση της απώλειας οστικής πυκνότητας, που οδηγεί σε αύξηση του κινδύνου καταγμάτων στους ηλικιωμένους, και πιθανώς με απώλεια χόνδρου και οστεοαρθρίτιδα, όπως άλλωστε και με σαρκοπενία.
Επίσης, εμπλέκεται στη διαμόρφωση του ανοσοποιητικού συστήματος. Πολλές αυτοάνοσες ασθένειες σχετίζονται με την ανεπάρκεια βιταμίνης D, συμπεριλαμβανομένου του άσθματος, των φλεγμονωδών νόσων του εντέρου, την πολλαπλή σκλήρυνση και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Τα επίπεδά της βιταμίνης σχετίζονται αντιστρόφως με την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Μελέτες έχουν καταδείξει την ισχυρή αντίστροφη σχέση της βιταμίνης D με περιστατικά καρδιαγγειακής νόσου και θανάτου, δηλαδή όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδά της στον οργανισμό τόσο λιγότερα καρδιαγγειακά προβλήματα και πιθανότητα θανάτου αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι. Τα δε συμπληρώματα σε όσους έχουν ανεπάρκεια ή έλλειψή της έχει αποδειχθεί ότι δεν έχουν καμία επίδραση στην ανάπτυξη καρδιαγγειακής νόσου.
Αξιοσημείωτη είναι και η επίδρασή της στην ψυχική ισορροπία. Κι αυτό διότι μετά την έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία τα κερατινοκύτταρα παράγουν οπιοειδή Β-ενδορφίνη, μια θαυματουργή ορμόνη που μειώνει το στρες, αλλάζει θετικά τη διάθεση και αυξάνει τα επίπεδα ενέργειας. Επιπλέον, από το φως του ήλιου επηρεάζεται η ρύθμιση της μελατονίνης και της σεροτονίνης και παρατηρείται βελτίωση στη γνωστική λειτουργία, ιδιαίτερα των ατόμων με κατάθλιψη.
Εν τω μεταξύ, η υπεριώδη ακτινοβολία έχει και θεραπευτικά οφέλη σε μια σειρά από δερματοπάθειες όπως η ψωρίαση, η ατοπική δερματίτιδα, το τοπικό σκληρόδερμα και η λεύκη. Στις θετικές επιδράσεις της συγκαταλέγεται και η μείωση της παχυσαρκίας και η βελτίωση του μεταβολικού συνδρόμου, ανεξάρτητα από τη βιταμίνη D.
Εξαιρουμένου του μελανώματος, η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία έχει συνδεθεί αντιστρόφως με τον συνολικό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι τον συσχετισμό μεταξύ των χαμηλών επιπέδων βιταμίνης D και ορισμένων καρκίνων, όπως των ωοθηκών, του μαστού, του προστάτη, του παγκρέατος και ιδιαίτερα του παχέος εντέρου. Ωστόσο, ενώ τα χαμηλά επίπεδα της συγκεκριμένης βιταμίνης σχετίζονται με υψηλότερα ποσοστά κακοήθειας, τα υψηλότερα επίπεδα δεν φαίνεται να προστατεύουν, με εξαίρεση τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
Μια μελέτη στον πληθυσμό της Δανίας που πραγματοποιήθηκε σε άτομα ηλικίας άνω των 40 ετών κατέδειξε την απροσδόκητη διαπίστωση της μείωσης τόσο της θνησιμότητας όλων των αιτίων όσο και του εμφράγματος του μυοκαρδίου σε εκείνους με καρκίνο του δέρματος εκτός του μελανώματος, που αποτελεί δείκτη της χρόνιας έκθεσης στον ήλιο. Ομοίως, μια μεγάλη μελέτη σε Σουηδέζες έδειξε ότι η αποφυγή του ήλιου συνδέεται με σημαντική αύξηση της θνησιμότητας όλων των αιτιών που μπορεί να αποδοθεί στον κίνδυνο θνησιμότητας από κάθε αιτία λόγω ανεπαρκούς έκθεσης στον ήλιο.
Χαμηλότερα τα ποσοστά θανάτου λόγω Covid σε ηλιόλουστες χώρες
Την ίδια ώρα, σύμφωνα με νέα επιστημονική μελέτη που συσχετίζει το ηλιακό φως με τη θνητότητα της Covid-19, οι περιοχές με περισσότερη λιακάδα εμφανίζουν λιγότερους θανάτους από κορονοϊό. Η έρευνα δείχνει ότι η αυξημένη έκθεση στον ήλιο, ιδίως στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία UVA, μπορεί να αποτελέσει μια απλή παρέμβαση δημόσιας υγείας, αν και χρειάζεται περαιτέρω έρευνα πάνω στο θέμα.
Οι ερευνητές του πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, με επικεφαλής τον δρ. Ρίτσαρντ Γουέλερ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο βρετανικό περιοδικό δερματολογίας «British Journal of Dermatology», συσχέτισαν τους θανάτους από την πανδημία στις ΗΠΑ το 2020, με τα επίπεδα ηλιοφάνειας σε 2.474 κομητείες της χώρας.
Διαπιστώθηκε ότι οι άνθρωποι που ζούσαν σε περιοχές με υψηλότερα επίπεδα λιακάδας και έκθεσης στις ακτίνες UVA (που αποτελούν το 95% του υπεριώδους φωτός του ήλιου), είχαν μικρότερο κίνδυνο θανάτου από Covid-19, σε σχέση με όσους ζούσαν σε περιοχές με μικρότερη ηλιοφάνεια. Η ανάλυση επαναλήφθηκε στη Μεγάλη Βρετανία και στην Ιταλία με τα ίδια αποτελέσματα.
Η παρατηρούμενη μείωση στον κίνδυνο θανάτου από κορονοϊό δεν μπορεί να εξηγηθεί από τα υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D, σύμφωνα με τους ερευνητές, καθώς στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν μόνο περιοχές με ανεπαρκή επίπεδα ακτινοβολίας UVB, η οποία παράγει σημαντικές ποσότητες της εν λόγω βιταμίνης στο σώμα.
Μια πιθανή εξήγηση για το χαμηλότερο αριθμό θανάτων στις περιοχές με περισσότερη λιακάδα, είναι ότι η έκθεση στον ήλιο ωθεί το δέρμα να παράγει νιτρικό οξύ, το οποίο πιθανώς μειώνει την ικανότητα του κορονοϊού SARS-CoV-2 να αναπαράγεται, κάτι που έχει βρεθεί σε μερικές εργαστηριακές μελέτες.
Από την άλλη, προηγούμενη έρευνα από την ίδια επιστημονική ομάδα έχει δείξει ότι η αυξημένη έκθεση στον ήλιο συνδέεται με καλύτερη καρδιαγγειακή υγεία, χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και λιγότερα εμφράγματα. Με δεδομένο ότι η καρδιαγγειακή νόσος, ως υποκείμενο νόσημα, αποτελεί γνωστό παράγοντα κινδύνου για θάνατο από Covid-19, αυτό μπορεί να εξηγεί επίσης τα ευρήματα της νέας μελέτης, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Οι συμβουλές για την έκθεση στον ήλιο πρέπει να εξατομικευμένες
Βεβαίως, όπως προαναφέρθηκε, η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να καταστρέψει το DNA και να οδηγήσει σε καρκίνο του δέρματος, να βλάψει το κολλαγόνο και να προκαλέσει ρυτίδες, χρωματισμούς, τηλαγγειεκτασίες και ατροφία. Επίσης, μπορεί να προκαλέσει καταρράκτη, κυρίως φλοιώδη, και εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας.
Ποια θα πρέπει να είναι, λοιπόν, η στάση μας απέναντι στον ήλιο; Καθημερινά και κυρίως το καλοκαίρι, κατακλυζόμαστε από προειδοποιήσεις και συμβουλές για μέτρα προστασίας ενάντια στις επιβλαβείς ακτίνες του ήλιου, που όμως τόσο ανάγκη έχουμε για την επιβίωσή μας. Πρέπει τελικά να κρυβόμαστε ή να αφηνόμαστε στη ζεστή αγκαλιά του;
Οι ειδικοί καταλήγουν πως οι συμβουλές για την έκθεση στον ήλιο πρέπει να είναι εξατομικευμένες και προσαρμοσμένες στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες και τη γεωγραφική θέση, δηλαδή πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η τοποθεσία, η ώρα της ημέρας και η εποχή, οι κλιματικές συνθήκες, το χρώμα του δέρματος και η ένδυση. Σε κάθε περίπτωση όλοι μας πρέπει να επιδεικνύουμε μια ισορροπημένη στάση έναντι των οφελών από την έκθεση στον ήλιο και στους πιθανούς κινδύνους.