Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: Οι γυναίκες που άλλαξαν την ιστορία
Η «Ημέρα της Γυναίκας» αποτελεί μία ευκαιρία για να γιορτάσουμε τα επιτεύγματα των γυναικών, να καταδείξουμε τα σεξιστικά στερεότυπα που αφορούν τις σχέσεις των φύλων, να αναλογιστούμε όχι μόνο την ισότητα αντρών-γυναικών, αλλά και την ισότητα μεταξύ των γυναικών, να σκεφτούμε πώς θα κερδίσουμε το μεγάλο στοίχημα της εποχής μας: την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.
Ας τονίσουμε, ωστόσο, ότι η «Ημέρα της Γυναίκας» είναι μία επέτειος που αφορά πρωτίστως στη μεσαία τάξη. Όταν σκεφτόμαστε τα επιτεύγματα των γυναικών, έχουμε συνήθως κατά νου γυναίκες με ίση -σχεδόν- πρόσβαση στην πανεπιστημιακή μόρφωση και στην αγορά εργασίας που κατακτούν αργά αλλά σταθερά παραδοσιακά «αντρικούς» ρόλους και αποκτούν επαγγελματική καταξίωση, κοινωνική δύναμη, και οικονομική ανεξαρτησία, δηλαδή στην πλειονότητά τους λευκές γυναίκες της μεσαίας ή και της ανώτερης τάξης που τις τελευταίες δεκαετίες έχουν φτάσει να μοιράζονται, ως ένα βαθμό, με τους άντρες την διαχείριση των δυτικών κοινωνιών.
Δυστυχώς, εδώ υπάρχει ο κίνδυνος να αγνοήσουμε τις πιο ευάλωτες κοινωνικά ομάδες που πιθανώς αισθάνονται πως η επέτειος δεν τις αφορά, όχι μόνο γιατί δεν έχουν κάτι να γιορτάσουν, αλλά και γιατί σε κάποιες περιπτώσεις έχουν ανάγκη άμεσης οικονομικής και θεσμικής υποστήριξης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα ζητήματα που απασχολούν εντονότερα τις γυναίκες της μεσαίας τάξης -η μισθολογική ανισότητα, η ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας, η αύξηση του ποσοστού των γυναικών που ασχολούνται με την πολιτική, η εξάλειψη της σεξουαλικής παρενόχλησης- είναι «προβλήματα πολυτελείας».
Οφείλουμε όμως να επισημαίνουμε τις όποιες διακρίσεις ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, αποφεύγοντας τις γενικεύσεις, δίνοντας βήμα στις λιγότερο ορατές γυναίκες: τις εργάτριες, τις αγρότισσες, τις άνεργες μητέρες μονομελών οικογενειών, τις ανασφάλιστες μετανάστριες, τις προσφυγοπούλες, τα θύματα του trafficking.
Για να φτάσουμε όμως να μιλάμε για τις Γυναίκες και τα δικαιώματά τους, το οφείλουμε εν πολλοίς σε πολλές από τις γυναίκες που άλλαξαν την αντίληψη του κόσμου για το φύλο τους και κατ’ επέκταση την ιστορία. Ας δούμε μερικές από αυτές:
Σιμόν ντε Μποβουάρ: Η ιδρύτρια του φεμινισμού
Ίσως το πιο αναγνωρίσιμο παράδειγμα γυναίκας που άλλαξε τον κόσμο. Κι αυτό γιατί χάρη στην ίδια μπορούμε να μιλάμε για φεμινισμό. Τα βιβλία τους αποτελούν τεράστιο κομμάτι για τη γυναικεία ύπαρξη, με πρώτο και ίσως σημαντικότερο το «Δεύτερο Φύλο». Γεννήθηκε το 1908 και παρά το πρώιμο στάδιο της κοινωνίας, η ίδια δεν σταμάτησε ποτέ να αποδεικνύει την ελεύθερη φύση της και φυσικά την πίστη της στις γυναίκας. Στα 21 της αποφασίζει να σπουδάσει φιλοσοφία στη Σορβόννη, όπου γνωρίζει τον αιώνιο σύντροφο της: Ζαν Πωλ Σαρτρ. Το διαδίκτυο βρίθει από ιστορίες, θρύλους αλλά και εκφράσεις που περιγράφουν όχι μόνο την ιδιότυπη–ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα-φύση της σχέσης τους, αλλά πολύ περισσότερο την αξία της φιλοσοφίας και της διανόησής τους.
Valentina Tereshkova: Η πρώτη γυναίκα αστροναύτης
Γεννήθηκε το 1937, στη Ρωσία. Εκπαιδεύτηκε κυρίως μέσω αλληλογραφίας και μεγαλώνοντας εξασκήθηκε στην πτήση με αλεξίπτωτο. Η εμπειρία της στην πτώση, της χάρισε μια θέση στο διαστημικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν Ιούνιος του 1963, όταν η Valentina Tereshkova, μετά από 18 μήνες εκπαίδευσης, έγινε η πρώτη γυναίκα που ταξίδευε στο διάστημα, με το διαστημόπλοιο Vostok 6. Δεν είχε κλείσει καν τα 26 της χρόνια! Στη συνέχεια της επαγγελματικής της πορείας απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στη μηχανική και άσκησε διάφορα πολιτικά αξιώματα, αφήνοντας τη δική της κληρονομιά. Το όνομά της φυσικά ακούγεται μέχρι σήμερα, με τη ζωή και το έργο της να γίνονται εκθέσεις, θεατρικά έργα αλλά και ντοκιμαντέρ!
Margaret Hamilton: Χάρη στον κώδικά της πήγαμε στο φεγγάρι
Τα τελευταία χρόνια που η πληροφορική και ο κώδικας γίνονται όλο και πιο περιζήτητα, πολλοί δεν γνωρίζουν πως το Apollo 11 πραγματοποίησε την πτήση του χάρη στον κώδικα που ανέπτυξε η Margaret Hamilton. Η ίδια γεννήθηκε το 1936 και έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές της, βρέθηκε στο Εργαστήριο Charles Stark Draper του MIT, το οποίο μελετούσε τη διαστημική αποστολή του Apollo. Kατά τη διάρκεια της αποστολής του Apollo 11, επινόησε τον όρο «software engineering», ώστε η δουλειά της να ξεχωρίσει από αυτή των υπόλοιπων μηχανικών. Για την προσφορά της στην ανθρωπότητα έχει αποσπάσει διάφορα σημαντικά βραβεία, μεταξύ των οποίων και αυτό του Προεδρικού Μεταλλίου της Ελευθερίας το 2016 από τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Barack Obama.
Κάθριν Σουίτσερ: Η γυναίκα που έτρεξε πρώτη το μαραθώνιο της Βοστώνης
Μπορεί ο τίτλος για αυτή τη γυναίκα να μην καταδεικνύει σήμερα τη σημασία της νίκης της, αλλά για τη δεκαετία του ’60 και την εξέλιξη των γυναικείων δικαιωμάτων, η πράξη της θεωρήθηκε ηρωική, κάνοντας την ίδια σύμβολο του σύγχρονου γυναικείου αγώνα. Ο μαραθώνιος της Βοστώνης, λοιπόν, ήταν κάποτε ένα ανδροκρατούμενο άθλημα. Η απόφαση της να τρέξει σε αυτόν, το 1967 δεν χαιρετίστηκε με χαρά. Για την ακρίβεια, κατά τη διάρκεια του αγώνα, ένας από τους διοργανωτές της επιτέθηκε προσπαθώντας να την κάνει να βγει εκτός. Γνώριζε πολύ καλά πως αν τα παρατούσε, οι γυναίκες δεν θα καταλάβαιναν ποτέ πως και αυτές μπορούν να τρέξουν μεγάλες αποστάσεις. Και κάπως έτσι τα κατάφερε! Αξίζει να σημειωθεί πως η Kathrine Switzer επανέλαβε τον «άθλο» της, το 2017, 50 χρόνια μετά την πρώτη της φορά και σε ηλικία 70 ετών, φορώντας μάλιστα το ίδιο νούμερο στην ενδυμασία της: 271!
Μαλάλα Γιουσαφζάι: Νόμπελ Ειρήνης για το δικαίωμα στην εκπαίδευση
Είναι μόλις 25 ετών και αποτελεί ήδη σύμβολο για χιλιάδες κορίτσια, καθώς από πολύ μικρή ηλικία ξεκίνησε τον αγώνα στο Πακιστάν για την υπεράσπιση του δικαιώματος των κοριτσιών στην εκπαίδευση. Η ίδια στοχοποιείται από τους Ταλιμπάν και της επιτίθενται με πυροβολισμούς σε ηλικία 11 ετών. Δύο φίλες της τραυματίζονται και η ίδια υποβάλλεται σε πολλαπλές επεμβάσεις, καθώς έχει χτυπήσει στο κεφάλι, των ώμο και τον αυχένα. Στα 16α γενέθλια της, μίλησε για πρώτη φορά δημόσια μετά την επίθεση που δέχθηκε στα Ηνωμένα Έθνη, τα οποία απέδωσαν τη 12η Ιουλίου ως «Ημέρα της Malala». Το 2013 της απονεμήθηκε το Βραβείο Ζαχάρωφ κι ένα χρόνο αργότερα το Νόμπελ Ειρήνης για τον αγώνα της υπέρ του δικαιώματος των κοριτσιών στην εκπαίδευση. Εννοείται πως είναι ο μικρότερος ηλικιακά άνθρωπος που της απονέμεται αυτό το βραβείο!
Μελίνα Μερκούρη: Η Ελληνίδα που αγαπήθηκε παγκοσμίως
Μεγαλωμένη σε πολιτικό περιβάλλον, πριν από την πολιτική, αγάπησε πρώτα το θέατρο και τον κινηματογράφο. Απόφοιτη της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, παίζει σε παραστάσεις «ιερών τεράτων», όπως ο Κάρολος Κουν και ο Ζυλ Ντασέν, με τον οποίο διατέλεσε το δεύτερο και τελευταίο γάμο της. Το ευρύ κοινό θα τη γνωρίσει μέσα από τη «Στέλλα» των Μιχάλη Κακογιάννη και Ιάκωβου Καμπανέλλη. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1960, θα είναι υποψήφια για Όσκαρ με την ταινία «Ποτέ την Κυριακή». Τελικά, θα κερδίσει το Βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στις Κάννες. Την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα, βρίσκεται στο εξωτερικό και γίνεται μάχιμη εχθρός του καθεστώτος. Το καθεστώς της αφαιρεί την ελληνική ιθαγένεια και η Γαλλία της δίνει διαβατήριο. Μετά την πτώση της χούντας, επιστρέφει στην Ελλάδα και αναπτύσσει την πολιτική της δράση, η οποία κορυφώνεται το 1981 όταν ορίζεται Υπουργός Πολιτισμού. Στη διάρκεια της θητείας της, ο ελληνικός πολιτισμός θα λάβει παγκόσμια προβολή με πρωταρχικό μέλημα της ίδιας την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Απεβίωσε μόλις δύο ημέρες πριν την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, στις 6 Μαρτίου 1994. Μετά το θάνατο της, ο Ζυλ Ντασέν ιδρύει στην Αθήνα το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, το οποίο μέχρι και σήμερα προσφέρει ποικίλες πολιτιστικές δράσεις.
Μάγια Αγγέλου: Η Αφροαμερικανή ποιήτρια με το ελληνικό όνομα
Πρόκειται για την πρώτη μαύρη γυναίκα με το ελληνικό όνομα σε αμερικανικό νόμισμα. Γεννήθηκε στις 4 Απριλίου του 1928 στο Σεντ Λούις των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα της Μάγια Αγγέλου, ήταν Μαργκερίτ Ανι Τζόνσον. Από πολύ μικρή, μόλις 3 ετών και καθώς οι γονείς της είχαν χωρίσει έζησε με τη γιαγιά της στο Αρκανσας. Στα 7 της χρόνια έπεσε θύμα βιασμού από τον σύντροφο της μητέρας της. Η Τζόνσον (έτσι είναι το πραγματικό της όνομα) γνωρίζει το 1951 έναν Ελληνοαμερικανό, ηλεκτρολόγο στο επάγγελμα, ονόματι Αναστάσιος Αγγελόπουλος ή επί το αμερικανικότερον - Τος Αντζελος. Ο έρωτάς τους είναι κεραυνοβόλος και σύντομα παντρεύονται. Ο νεαρός με την ελληνική καταγωγή και το όνειρο να γίνει τραγουδιστής είναι εκείνος που θα χαρίσει το επίθετο στην ποιήτρια που συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο αναγνωρίσιμων προσωπικοτήτων στην Αμερική. Ετσι, κρατά το χαϊδευτικό όνομα με τον οποίο την φώναζε ο αδερφός της, Μάγια και το επίθετο του Αντζελος, με αποτέλεσμα να γίνει γνωστή ως Μάγια Αγγέλου ή Αντζέλου όπως προφέρουν το όνομά της οι Αμερικανοί. Στα τέλη του ‘50 θα γνωρίσει τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αλλά και τον Αμερικανό μουσουλμάνο ιερέα Μάλκομ Εξ, που θα την εμπνεύσουν να ασχοληθεί ενεργά με τα κινήματα για τα δικαιώματα των ανθρώπων. Η δολοφονία και των δύο θα την καταρρακώσει, αλλά δεν θα το βάλει ποτέ κάτω. Ξαφνιάζει τον αμερικανικό λαό όταν αναλαμβάνει να απαγγείλει ποίημα κατά την τελετή ορκωμοσίας του Μπιλ Κλίντον στον Λευκό Οίκο. Γίνεται έτσι η δεύτερη καλλιτέχνις και η πρώτη γυναίκα που απαγγέλλει ποίηση σε μια τέτοια τελετή.
Μαρί Κιουρί: Η φυσικός που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ
Γεννημένη το 1867 στην Πολωνία, η Μαρία Σκλοντόβσκα (αργότερα γνωστή ως Μαρί Κιουρί) επρόκειτο να μείνει στην ιστορία ως μία γυναίκα με τεράστιο κύρος στον επιστημονικό κόσμο. Παρά τις αντιξοότητες που συνόδευσαν τόσο τις προσπάθειές της να σπουδάσει όσο και την αναγνώρισή της ως ισότιμο μέλος της επιστημονικής κοινότητας, υπήρξε η πρώτη γυναίκα που βραβεύτηκε με βραβείο Νόμπελ, ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ και ο μοναδικός άνθρωπος που έχει κερδίσει βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικά πεδία των φυσικών επιστημών!
Αμέλια Έρχαρτ: Η πρώτη γυναίκα πιλότος που πέρασε τον Ατλαντικό και έγινε μύθος
Είναι μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 20ου αιώνα. H Αμέλια Έρχαρτ, η πρώτη γυναίκα πιλότος που διέσχισε τον Ατλαντικό Ωκεανό, έσπασε κάθε πιθανό ρεκόρ, εξερευνώντας τους αιθέρες. Ενέπνευσε γυναίκες και άνδρες να κυνηγήσουν το όνειρό τους, έγραψε βιβλία που γνώρισαν τεράστια επιτυχία και υπήρξε διεθνής διασημότητα κατά τη διάρκεια της ζωής της. 86 χρόνια έχουν περάσει από την ημέρα που η Έρχαρτ εξαφανίστηκε μυστηριωδώς πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό, προσπαθώντας να κάνει έναν απίστευτο άθλο… τον γύρο του κόσμου. Χάθηκε στη θάλασσα στις 19 Ιουλίου του 1937 και κηρύχθηκε νεκρή στις 5 Ιανουαρίου του 1939. Η ιστορία της ζωής της και οι απίθανοι αστικοί μύθοι γύρω από τη εξαφάνισή της δεν έχουν σταματήσει μέχρι σήμερα να εξάπτουν τη φαντασία και να προκαλούν θαυμασμό. Ήθελε να πετάει για να είναι ελεύθερη, αλλά και γιατί όπως έλεγε: «Υπάρχουν περισσότερα στη ζωή από το να είσαι… επιβάτης».
Αμαλία Φλέμινγκ: Η παθιασμένη αγωνίστρια επιστήμονας, που νίκησε τα βασανιστήρια
Η Αμαλία Φλέμινγκ έφυγε από τη ζωή στις 26 Φεβρουαρίου του 1986. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε το ίδρυμα Βασικής Βιοϊατρικής Έρευνας Αλέξανδρος Φλέμινγκ. Στη διάρκεια της κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και μα υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου πήγε το 1945 στο Λονδίνο όπου εργάστηκε στο Wright Fleming Institute δίπλα στον Νομπελίστα μικροβιολόγο Αλεξάντερ Φλέμινγκ μέχρι το 1949, οπότε επέστρεψε στην Ελλάδα για να αναλάβει τη διεύθυνση του Ευαγγελισμού. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση και συνελήφθη τον Αύγουστο του 1971, με την κατηγορία ότι σχεδίαζε την απόδραση του Αλέκου Παναγούλη. Ύστερα από ανάκριση εικοσιπέντε ημερών, στη διάρκεια της οποίας βασανίστηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε από το έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών. Η δικτατορία όμως φοβούμενη τον αντίκτυπο που θα είχε στη διεθνή κοινότητα η φυλάκιση της Αμαλίας Φλέμινγκ την άφησε ελεύθερη και την απέλασε, ενώ της αφαίρεσε και την ελληνική ιθαγένεια. Επέστρεψε στο Λονδίνο. Εκεί, μαζί με τις Μελίνα Μερκούρη και Ελένη Βλάχου, διοργάνωσε διαρκή εκστρατεία εναντίον της δικτατορίας.. Με την πτώση της Χούντας επέστρεψε στην Ελλάδα. Και κατέθεσε ως μάρτυρας στη δίκη των βασανιστών της ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου αναφέρθηκε ιδιαίτερα στη χρήση παραισθησιογόνων και άλλων ουσιών κατά τη διάρκεια ανακρίσεων στην περίοδο της χούντας. Η Αμαλία Φλέμινγκ εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ και εκλέχθηκε Βουλευτής Επικρατείας το 1977 και Βουλευτής Α΄ Αθηνών το 1981 και το 1985. Επίσης, υπήρξε και Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων (ΣΕΕ) και το 1965 τιμήθηκε με το παράσημο Ευποιίας. Παράλληλα, ανέπτυξε δραστηριότητα για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα δικαιώματα των γυναικών και την ειρήνη.